Fizik Tedavinin Önemi

Spinal Musküler Atrofi, omurilik ve beyinde yer alan sinir hücrelerine zarar veren bir hastalıktır.  Sinir hücrelerinde görülen bu hasar ise önemli fiziksel sorunları beraberinde getirmektedir. SMA ile ilgili bilgiler hastalığın daha çok bebeklik ya da çocukluk döneminde ortaya çıktığını göstermiştir. Hastalığın bebekler ve çocuklardaki fiziksel etkileri ise son derece belirgindir. SMA belirtileri gösteren ve neticesinde kesin tanısı konulmuş bebeklerde ve çocuklarda ulaşılması beklenen pek çok fiziksel dönüm noktasına ulaşılamadığını görmek mümkündür. Yetişkinlerde ise SMA söz konusu olduğunda var olan fiziksel becerilerin kaybı söz konusudur.[1] Yaygın olarak ise şu fiziksel sorunların SMA hastalarında görülmesi olasıdır:

• Kas Güçsüzlüğü: Kasların, hasar gören sinir hücrelerinden sinyal alamaması sonucu yeterince çalışmaması onlarda güçsüzlüğe neden olur. Günün sonunda kaslarda ilerleyen bu güçsüzlük SMA hastalarında nefes alma ve yutma gibi hayati fonksiyonların aksamasına neden olabilir.
• Eklem Kontraktürleri: SMA hastalığının ortaya çıkardığı bir diğer fiziksel sorun eklem kontraktürleridir. Kaslarda meydana gelen hasarın neticesinde eklemlerde de hareket kabiliyetinin kısıtlılığı görülebilir ve şekil bozuklukları ortaya çıkabilir [2]
• Skolyoz: SMA hastalarında rastlanan en yaygın fiziksel bozukluklardan birisi de skolyozdur (omurga eğriliği). Kaslarda yaşanan zayıflama neticesinde omurgadaki dik duruş da zedelenebilir. Nitekim omurgamız da dik durabilmek için kas gücüne ihtiyaç duyar. SMA hastalarında meydana gelen kas zayıflığı ve hastalığın beraberinde getirdiği hareketsizlik gibi yan faktörler de omurga da eğriliğe ve duruş bozukluğuna neden olabilir. 
• Oturma ve Yürüme Güçlüğü: Hastalığın tipine bağlı olarak oturmada ya da yürümede güçlük oldukça sık olarak görülür. Özellikle SMA tip 1 hastası bebeklerin bağımsız bir şekilde oturmada ve başlarını sabit tutmada zorluk yaşaması yaygındır. Bunun yanı sıra diğer tiplerde de bağımsız bir şekilde ayakta durma ya da bağımsız bir şekilde yürümek konusundaki güçlüklere sıkça rastlanmaktır. 

SMA’nın ilerleyici niteliği göz önüne alındığında, fiziksel yetilerin kaybının önüne geçmek yahut fiziksel anlamda beklenen dönüm noktalarına ulaşabilmek için hızlı bir şekilde tedaviye başlanmalıdır. Bilindiği üzere günümüz şartlarında kesin sonuç veren bir SMA tedavisi mevcut değildir. Fakat hastalığın ilerleyişini önleyici, hastaların yaşam kalitesini arttırmaya yarayan ve semptomların etkisini azaltmayı amaçlayan destekleyici tedavi yöntemlerinden bahsetmek mümkündür. SMA tedavisi bu yüzden multidisipliner bir yaklaşımı gerektirir. Yani tedavi süreci, pek çok farklı alanın birbiriyle eş güdümlü olarak çalışmasına dayanır. Bu alanlardan birisi de fizik tedavidir. Son yıllarda yürütülen bilimsel çalışmalar özellikle SMA Tip 2 ve Tip 3 hastalarında yürütülen düzenli fizik tedavi sürecinin hastalığın ilerlemesini engellediği [3]ve fiziksel becerilerde kazanım sağladığını göstermiştir. [4] Dolayısıyla pek çok farklı bileşenin içerisinde bulunduğu bütünlüklü bir süreç olarak SMA tedavisi içerisinde fizik tedavi önemli bir yer tutmaktadır. 

Elbette SMA söz konusu olduğunda her hastanın kendine has ve benzersiz bir hikayesi olduğu için tedavi programının bireyselleştirilmesi gerekir. Nitekim farklı SMA tipleri olduğu gibi hastalar farklı SMA belirtileri gösterebilirler. Bu yüzden SMA’da fizik tedavi söz konusu olduğunda hastanın sahip olduğu SMA tipinin yanı sıra; bağımsız bir şekilde oturabilmesi, ayakta durabilmesi ya da yürüyebilmesi gibi kriterler de göz önüne alınır. 

SMA’da Fizik Tedavi Yöntemleri

SMA tedavisinin bir parçası olarak fizik tedavi, en temelde hastalığın ilerleyici etkilerini önlemek ve hastaların gündelik hayat içerisindeki aktivitelerini bağımsız bir şekilde yerine getirebilmesi gibi görevlere odaklanır. Bu anlamda fizik tedavinin SMA hastalarında; güç çalışmaları, esneme çalışmaları, oturma, yürüyüş ve denge gibi egzersizlere yoğunlaştığı söylenebilir. [5]

Güçlendirme Çalışmaları

SMA hastalığındaki fiziki bozuklukların temelinde kaslarda yaşanan güç kaybı yattığı için fizik tedavide güçlendirme çalışmaları önemli bir yer edinmektedir. Burada amaç, yapılan çeşitli egzersizler ile kasların gücünü korumaya çalışmak ve dayanıklılıklarını arttırmaya yöneliktir. [6] Bu egzersizler genellikle, aerobik egzersizlerdir. Fizik tedavi uzmanının belirleyeceği programa ve yoğunluğa göre evde de devam edilmesi gerekebilir. 

Esneme Çalışmaları

Esneme çalışmaları özellikle eklem kontraktürleri, skolyoz gibi hareketsizlikten kaynaklanan ve ağrılara, hareket kısıtına, şekil bozukluklarına neden olabilecek komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur. [7] Aynı zamanda esneme çalışmalarıyla hastanın farklı pozisyonlarda durabilme kapasitesinin genişletilmesi amaçlanır. [8]

Fizik tedavi uzmanı tarafından yazılacak esneme programına uymak ve devam etmek son derece önemlidir. Esneme egzersizleri gündelik yaşantının içerisinde kendine yer bulan rutinler haline getirilmelidir. Fizik tedavi uzmanı gözetiminde devam edilen bu daimi egzersizler hastanın hareket kapasitesini arttırmak konusunda son derece önemli olduğu gibi motor fonksiyonların kaybını önlemek açısından da son derece değerlidir. 

Ayakta Durma ve Yürüme Çalışmaları

SMA ile ortaya çıkan kas güçsüzlüğü yürüme faaliyetinin de alışılmışın dışında gerçekleşmesine neden olabilir. [9] SMA hastaları, hastalığın ortaya çıkmasından sonra yürüyüş aktivitelerinde vücudun diğer kısımlarına daha fazla yüklenebilir ya da farkında olmadan vücutlarına zarar verebilecek yürüme stilleri geliştirebilir.[10] Bu yüzden gerçekleşebilecek ekstra tahribatın önüne geçmek ve fonksiyon kaybını önlemek için yürüyüş ve ayakta durma egzersizleri son derece önemlidir. Aynı zamanda SMA hastaları için bağımsız bir şekilde ayakta durmak veya yürüyebilmek özgüven faktörü açısından da kıymetli olduğu için ortezler ya da yürüteçler gibi ekipmanlar ile yürümeye ve ayakta durmaya yönelik egzersizler de SMA hastaları için fizik tedavinin bir parçası olarak yer alır. 

Bu ekipmanlar yardımıyla gerçekleştirilen ayakta durma ve denge sağlama çalışmalarından aynı zamanda eklem kontraktürleri ve fiziksel kısıt getiren diğer rahatsızlıkların da önüne geçilmesi için faydalanılabilir. [11]

Yardımcı Ekipman Kullanımı

SMA hastalarının fiziksel kapasitelerini arttırmaya yardımcı olan ve gündelik hayatlarını kolaylaştırıcı pek çok ekipmandan bahsedilebilir. Bu ekipmanlar duruş, yürüyüş ve denge gibi pek çok konuda hastalara yardımcı olmaktadır. Nitekim fizik tedavi süreçleri tedavi merkezilerinde gerçekleşip bitmekten ziyade hastaların gündelik hayatının içerisine yayılmış durumdadır. Bu ekipmanların kullanımı ve bilgisine sahip olunması hastaların gündelik hayatları içerisinde bağımsız ve özgüvenli bir biçimde hareket edebilmeleri için önemli etmenlerden biridir. 

Ergoterapi

SMA hastalığı hayatın bir parçası olduğu andan itibaren hastaların gündelik-sıradan aktivitelerini gerçekleştirme biçimlerini değiştirmeleri gerekebilir. [12] Ergoterapinin bu yöndeki ihtiyaçları karşılamak açısından son derece önemli bir işlev gördüğünü söylemek mümkündür. Uzman bir ergoterapist yönetiminde hazırlanan ergoterapi programıyla birlikte hastalar giyinme, banyo, tuvalet, alışveriş gibi gündelik aktiviteleri için yeni ve hayatlarını kolaylaştıracak yöntemler üzerine eğilmeye başlayabilirler. 

Su Terapisi

Su terapisi SMA için yaygın olarak kullanılan tedavilerden birisidir. Su içerisinde kimi hareketlerin daha kolay yapılabiliyor olması, fiziksel kısıtları olan hastalar için daha rahat hareket etme imkânını sağlar. [13]Böylelikle fiziksel kapasitelerini arttıracak egzersizleri daha kolay bir şekilde gerçekleştirmelerine yardımcı olur. Su terapisi daha kolay hareket etme imkânı sağlamakla birlikte genellikle her tip SMA hastası için farklı egzersizleri gerektirir. Bu yüzden bir uzman gözetiminde gerçekleştirilmesi elzemdir. 

Eğer size yahut bir yakınınıza SMA tanısı koyulduysa bir fizik tedavi uzmanına başvurmak konusunda gecikmeyin. Görülebileceği gibi SMA hastalığının olumsuz etkilerini önlemek, motor fonksiyon kaybını minimize etmek ve bağımsız bir şekilde hareket sağlayabilmek için fizik tedavi son derece hayati bir konuma sahiptir. Bu yüzden tıpkı diğer destekleyici branşlar da olduğu gibi fizik tedaviye de tanının ardından vakit kaybetmeden başvurulmalıdır.